Mùng 5 Tết (ngày 27/1/2012) từ sáng sớm, dù trời giá rét dưới 10 độ C, sương mù bảng lảng lưng đèo, nhưng từ các nẻo đường từ xã Giàng Chu Phìn, Khâu Vai, Niêm Sơn, Mã Pì Lèng… dẫn về thị trấn Mèo Vạc thuộc huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang, từng nhóm trai gái người Mông, Tày trong trang phục đặc trưng của dân tộc mình vẫn nô nức về đây dự hội xuân.
Địa điểm mở hội là sân vận động nằm ngay trung tâm huyện lỵ đã đông vui với vài nghìn người. Sau khi vòng tròn âm dương trên ngọn cây nêu bên góc sân đã được người chơi tung còn phá vỡ, thì tiếp đến là đánh Quay hay còn gọi đánh Cù, đánh Gụ và chơi Bông Vụ theo cách gọi ở miền Nam. Đây là trò chơi ngoài trời chủ yếu dành cho thanh niên, trẻ em nhưng cũng không ít giới trung niên cũng tham gia nhằm rèn luyện tính khéo léo, nhanh nhạy và làm nóng người góp phần xua tan thời tiết giá rét.
Luật chơi Cù tại Mèo Vạc khá đơn giản. Đầu tiên những người tham gia trong nhóm đồng loạt quấn chặt dây quay vào con cù rồi giật dây cho con cù quay tít ra mặt đất. Cục quay của ai dừng sớm nhất sẽ bị “hầm”, nghĩa là tiếp tục ra quay để những người khác dùng con quay quật, bổ xuống theo phương thẳng đứng vào con quay của mình.
Tuy nhiên người được đánh dựa vào lực giật dây phải giữ cho con quay xoay lâu hơn con quay đang “hầm”. Nếu đánh không trúng hoặc ngưng trước sẽ “thế mạng” con bị “hầm”.
 Từ sáng sớm từng nhóm trai gái người Mông ở xã Khâu Vai đã vượt đèo đổ về thị trấn Mèo Vạc để dự hội |
Chất liệu con cù của người Mông làm bằng gỗ và hầu hết đều do các em nhỏ tự đẽo bằng tay và phía đuôi vót nhọn để cù quay được lâu, không như con quay của người Kinh thường đóng đinh. Đặc biệt, người Mông chơi cù rất giỏi, bổ phát nào trúng phát ấy.
Trong khi đó ngoài đường phố những dòng người đổ về càng lúc càng đông đảo. Những thiếu nữ người Mông với váy xòe đung đưa, những khăn trùm đầu xanh xanh đỏ đỏ như bông hoa nở rộ giữa bốn bề núi đá khiến cảnh vật thêm sinh động, ấm cúng. Ở bên góc phố các cô gái đang xúm xít giúp bạn quấn lại chiếc khăn trên đầu thêm phần duyên dáng trước khi kéo nhau đi dự hội. Đây cũng là dịp trai gái sống trên cao nguyên đá đi chơi núi ngày xuân nhằm tìm hiểu, hẹn hò rồi kết nên duyên vợ chồng.
 Xúm xít giúp bạn quấn lại chiếc khăn trên đầu để thêm phần duyên dáng |
Song, vui nhộn và hào hứng thu hút phần đông người dự hội là khu vực ở giữa sân, nơi các chú dê đang hừng hực đấu với nhau.
Thật lý thú, khi ngày thường những chú dê núi rất hiền lành, thơ thẩn gặm cỏ nhưng khi vào sới chọi thì quyết liệt ăn thua. Có chú mỗi lần tấn công cứ nhẩy chồm lên rồi dùng sừng bổ xuống đầu đối phương bằng đòn chí mạng. Có chú thì lao thẳng vào nhau theo thế hổ lao. Cũng có chú láu cá, giả vờ thân thiện rồi bất ngờ húc mạnh vào sườn kẻ thù… Không ít chú còn dùng sừng để khóa đầu hoặc khóa chân nhằm lật ngửa đối phương. Người xem thì cười ngặt nghẽo và cuồng nhiệt reo hò inh ỏi mỗi khi các “đấu sĩ” tấn công đẹp mắt. Đó là trong sới chọi.
 Cú nhẩy chổm lên rồi dùng sừng bổ xuống đầu đối phương bằng đòn chí mạng |
Còn phía ngoài, những chú dê háu đá, nhằm lúc chờ đợi đến lượt tỷ thí, cứ lồng lên muốn xung trận ngay tức thì. Thậm chí, chúng còn dùng sừng choảng nhau tạo lên âm thanh lộp bộp khô khốc mặc cho người chủ chạy lăng xăng cản ngăn. Và sau khi hội thi kết thúc, những “đấu sĩ” lại lẽo đẽo theo chủ vượt núi về nhà và không chú dê nào bị sát thương hay mang vào lò giết mổ như người ta thường thấy ở sới chọi trâu.
 Quần thảo với nhau hàng giờ bằng những thế “võ dê” độc đáo, hiếm thấy |
Bà Đào Thị Lan, Phó Giám Đốc Trung tâm Văn hóa – Thể Thao và Du lịch huyện Mèo Vạc, cho biết đây là lần đầu tiên huyện tổ chức cuộc thi chọi dê, quy tụ 22 con do các gia đình chuyên nuôi dê ở trong địa bàn huyện Mèo Vạc đăng ký ứng thí. Theo quy định, dê tham gia phải nặng trên 30kg và là dê đực, thi đấu theo phương thức bốc thăm chia cặp, loại trực tiếp. Những cặp thắng trận vòng loại sẽ vào đấu chung kết xếp hạng nhất nhì ba.
Kết quả, hạng nhất thuộc gia đình ông Giàng Mí Sùng sống ở thị trấn Mèo Vạc với giải thưởng là một chiếc tivi màu trị giá 2.800.000 đồng. Hạng nhì thuộc gia đình ông Vừ Mí Hờ ở thị trấn Mèo Vạc gồm 1 đầu đĩa DVD trị giá 1.500.000 đồng. Hạng ba thuộc chủ dê Vàng Sình Lùng ở xã Giàng Chu Phìn gồm 1 nồi cơm điện trị giá 800.000 đồng. Ban tổ chức hội xuân cũng trao cho mỗi chủ dê tham gia thi đấu 100.000 đồng để trang trải chi phí đi lại và chăm sóc dê.
Ngoài mục đích phục vụ dân trong huyện vui chơi ba ngày xuân, ban tổ chức còn mong muốn góp phần phục hồi nét sinh hoạt văn hoá truyền thống của các dân tộc sống trên cao nguyên đá Đồng Văn, đồng thời thông qua cuộc thi, sẽ khuyến khích các gia đình nuôi dê phát triển nguồn gen quý đối với loại động vật nuôi nhằm tăng số lượng bầy đàn, nâng cao đời sống kinh tế.
